Η γαστριμαργία

"Η γαστριμαργία είναι ένα ελάττωμα, ένα πάθος, που μας παρακινεί να τρώμε και να πίνουμε περισσότερο απ’ όσο χρειάζεται το σώμα μας για να συντηρηθεί"

Η νηστεία αποτελεί πανάρχαιο θεσμό καθιερωμένο από τον ίδιο τον Θεό και μάλιστα από την αρχή της ζωής των Πρωτοπλάστων. «Και ενετείλατο Κύριος ο Θεός τω Αδάμ λέγων, από παντός ξύλου του εν τω Παραδείσω βρώσει φαγή από δε του ξύλου του γιγνώσκειν καλόν και πονηρόν, ου φάγεσθε απ’ αυτού· ή δ’ αν ημέρα φάγητε απ’ αυτού, θανάτω αποθανείσθε» (Γένεση β΄ 16).

    Κατά τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ο σκοπός της νηστείας είναι η χαλιναγώγηση των παθών, η πνευματική ενδυνάμωση του ανθρώπου, και η καταπολέμηση των δαιμονικών προσβολών. Τελικό αποτέλεσμα είναι η κατάνυξη του ανθρώπου, ο φωτισμός του, αλλά και κάθαρση της ψυχής του.

    Τα πάθη δεν ανήκουν στη φύση του ανθρώπου. Είναι αρρώστιες της ψυχής. Όταν όμως χρονίζουν στον άνθρωπο, γίνονται δεύτερη φύση του και δεν απομακρύνονται. Ακόμα και όταν ο άνθρωπος μετανοεί και δέχεται τη χάρη του Θεού, δεν απαλλάσσεται με μιας από τα πάθη του, αλλά χρειάζεται να προσπαθεί για πολύ καιρό για την καταπολέμησή τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, που ενώ μετανόησε και αποστράφηκε την αμαρτωλή ζωή, χρειάστηκε να αγωνιστεί για να εξαλείψει τις μνήμες των παθών της τόσα χρόνια, όσα υπηρετούσε πριν από αυτά.

    Πρωταρχικές αιτίες των παθών είναι η άγνοια του Θεού, η λήθη και η ραθυμία, οι δυνατοί γίγαντες που αναφέρει ο σοφότατος ασκητής Μάρκος ότι κυριεύουν τον άνθρωπο, σκοτίζουν τον νου και τον προσηλώνουν στις αισθήσεις. Όταν υποταχθεί ο νους στις αισθήσεις, ακολουθεί και η υποταγή των άλλων ψυχικών δυνάμεων. Μητέρα των παθών είναι φιλαυτία. Όταν ο άνθρωπος δε σκέπτεται το Θεό, αλλά μόνο τον εαυτό του, τότε γίνεται φίλαυτος. Τα τρία βασικά πάθη, που ξεκινούν από τη φιλαυτία και οδηγούν σε όλα τα υπόλοιπα, είναι η γαστριμαργία. η φιλαργυρία και η κενοδοξία. Αυτά αντιστοιχούν στους τρεις πονηρούς λογισμούς, που θέλησε να υποβάλει ο διάβολος τον Χριστό, όταν πήγε να τον πειράξει στην έρημο. Η πρώτη θέση, στην οποία τοποθετείται συνήθως η γαστριμαργία, φανερώνει και την ιδιαίτερη βαρύτητά της. Οι άγιοι Πατέρες, και μάλιστα ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, λένε ότι πρόκειται για βαριά αμαρτία, όπως αποδεικνύεται από την ιστορία του ανθρώπινου γένους· αυτή εξόρισε τον Αδάμ από τον παράδεισο, αυτή προκάλεσε τον μεγάλο κατακλυσμό, αυτή έκανε τους Ισραηλίτες ειδωλολάτρες, αυτή έριξε και ρίχνει συνεχώς τους ανθρώπους σε μύρια άλλα κακά. Από τη γαστριμαργία γεννιέται η πορνεία και κάθε σαρκική επιθυμία.

    Η γαστριμαργία είναι ένα ελάττωμα, ένα πάθος, που μας παρακινεί να τρώμε και να πίνουμε περισσότερο απ’ όσο χρειάζεται το σώμα μας για να συντηρηθεί. Καταβάλλει πάρα πολλούς ανθρώπους και μέσα σε αυτούς και τη γράφουσα. Μάλιστα, επειδή ακριβώς είναι ένα ευχάριστο πάθος, είναι αμφίβολο και επίφοβο εάν πηρό του θανάτου εγκαταλείπει τον άνθρωπο. Και η εποχή μας, ως εποχή αφθονίας και καλοζωίας, έχει δημιουργήσει το πλέον κατάλληλο κλίμα, για να καλλιεργείται και να γιγαντώνεται το πάθος αυτό στη ζωή του συγχρόνου ανθρώπου. Τον ακριβή ορισμό της γαστριμαργίας, βρίσκουμε στην Κλίμακα του Αγ. Ιωάννου του Σιναΐτου: «Γαστριμαργία είναι η υποκριτική συμπεριφορά της κοιλίας, η οποία ενώ είναι χορτασμένη, φωνάζει πως είναι ενδεής (φτωχή) και ενώ είναι παραφορτωμένη μέχρι διαρρήξεως ανακράζει ότι πεινά. Γαστριμαργία είναι η δημιουργός των καρυκευμάτων, η πηγή των τέρψεων του λάρυγγα. Γαστριμαργία είναι μια απάτη των οφθαλμών. Καθ’ ην στιγμήν κάποιος τρώγει το μέτριο σε ποσότητα φαγητό του, η γαστριμαργία τον κάνει να σκέπτεται πως να ήτο δυνατόν να καταβροχθίσει διά μιας τα σύμπαντα». (Κλίμαξ, εκδ. Παρακλήτου 1985).

    Με το πάθος της γαστριμαργίας, ο άνθρωπος, αναζητώντας την απόλαυση στην τροφή, τοποθετεί την επιθυμία της τροφής και της ηδονής που στην ακολουθεί, πριν από την επιθυμία του Θεού. Οι Άγιοι Πατέρες συχνά τονίζουν ότι την ηδονή διαδέχεται η οδύνη. Την ευχαρίστηση λοιπόν του λάρυγγα διαδέχεται καταρχήν ο πόνος και τω βάρος του στομάχου, και στη συνέχεια η παχυσαρκία και τα άλλα αναρίθμητα δεινά που προέρχονται από αυτή. Κυρίως όμως, η γαστριμαργία προκαλεί ζάλη στο κεφάλι, βάρος και ατονία στο σώμα. Έτσι ο άνθρωπος εγκαταλείπει το πνευματικό του έργο, επειδή έρχεται σε αυτόν η οκνηρία. Ακολουθεί η σκότιση της διανοίας και των λογισμών και η ταραχή την ώρα της προσευχής. Ο νους γίνεται αδιάκριτος και οι πονηροί λογισμοί βρίσκονται στο αποκορύφωμα τους. Καεί δυστυχώς, όταν κανείς δεν έχει καθαρό νου δεν μπορεί να ασχοληθεί με πνευματικά πράγματα και με τη σοφία του Θεού.

    Στη γαστριμαργία συνήθως πέφτουμε όταν τρώμε συχνότερα απ’ όσο πρέπει ή νωρίτερα  από την κατάλληλη ώρα, όταν τρώμε και πίνουμε περισσότερο απ’ όσο μας χρειάζεται, όταν επιζητούμε πλούσια, ακριβά και εξεζητημένα φαγητά, όταν τρώμε με βουλιμία, και όταν σπαταλάμε μεγάλο μέρος του πολύτιμου χρόνου της ζωής μας σε γαστρονομικές ασχολίες και φροντίδες.

    Η γαστριμαργία είναι λοιπόν ατομικό ολίσθημα. Γίνεται, όμως, θανάσιμο αμάρτημα για τον άνθρωπο όταν προξενεί βλάβη και σκάνδαλο στον πλησίον, όταν γνωρίζει ότι θα πάθει κάποια σοβαρή ασθένεια και δεν εγκρατεύεται, όταν ξοδεύει πάρα πολλά χρήματα για να τρώει πλούσια τη στιγμή, που ο πλησίον του στερείται τα αναγκαία και δεν τον ελεεί, και όταν δεν τηρεί τις καθιερωμένες από την Εκκλησία μας νηστείες εφόσον δεν εμποδίζεται από κάποιαν αρρώστια.

    Ο χρυσός κανόνας είναι «να δίνουμε στο σώμα όσα η ανάγκη θέλει και όχι όσα η ηδονή απαιτεί». Αυτό το σκοπό υπηρετεί και η καθιέρωση της νηστείας εκ μέρους της Αγίας μας Εκκλησίας. Να έχουμε πρώτο το παράδειγμα του Λυτρωτή μας, που νήστεψε στην έρημο σαράντα ημέρες και μετά κατατρόπωσε το διάβολο (Ματθ. 4:1-11), καθώς και όλων των αγίων και ασκητών, που χάρη στην προσευχή και τη νηστεία τους έκαναν τόσα θαύματα.

    Όμως, παράλληλα με την νηστεία οι Πατέρες, ως αντίδοτο του πάθους υποδεικνύουν και στην μνήμη του θανάτου, καθώς και της μέλλουσας κρίσεως· «Όταν λάβεις θέση σε πλούσιο τραπέζι -συμβουλεύει ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος- φέρε εμπρός σου τη μνήμη του θανάτου και της κρίσεως· ίσως έτσι να συγκρατήσεις λίγο το πάθος. Αλλά και αν ακόμη δεν εγκρατευθείς, τουλάχιστον θα ταπεινωθείς και θα αναστενάξεις, συγκρίνοντας την πολυφαγία σου με το πάθος του Χριστού» (Κλίμαξ σελ. 191).

    Όπως και αν έχουν τα πράγματα, πρέπει να ομολογήσουμε ότι το φοβερό πάθος της γαστριμαργίας είναι ανελέητο και ο αγώνας για την καταπολέμησή του δεν είναι εύκολος. Είναι σκληρός και κουραστικός. Συνεχής και ισόβιος. Έχουμε να παλέψουμε με ένα πολύ δυνατό εχθρό, που μας βλάπτει σωματικά, αλλά κυρίως ψυχικά. Μακριά από την πολυφαγία και την πολυποσία Ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας τη φράση του Μ. Άντωνίου: «Εγκράτεια, ευδαιμονία εστί και ελπίς αγαθή ταίς ψυχαίς των ανθρώπων» και να θυμόμαστε ότι η νηστεία είναι βία φύσεως και περιτομή των ηδονών του λάρυγγα, εκτομή της σαρκικής πυρώσεως, εκκοπή των πονηρών λογισμών, απελευθέρωσης από λογισμούς ονείρων, καθαρότητα προσευχής, φωτισμός της ψυχής, διαφύλαξης του νου, διάλυσης της πωρώσεως, θύρα της κατανύξεως.. ελαφρότης του ύπνου, υγεία τού σώματος, πρόξενος της απαθείας, άφεση των αμαρτημάτων, θύρα και απόλαυσης του Παραδείσου» (Κλίμαξ σελ. 191).

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ